یادگیری اسمزی

پنج سال پیش بود که برای کنفرانسی به شهر بوستون رفته بودم. به همراه یکی از دوستان قدیمی که دوره پسادکترای خودش را در آنجا می گذارند، داشتیم در خیابانهای اطراف دانشگاه ام آی تی دنبال یک آدرس می گشتیم. یک نفر از آن طرف خیابان رد می شد و متوجه ما شد که داریم به شکلی پرسان پرسان اطراف خودمان را نگاه می کنیم. آمد سمت ما این طرف خیابان، پرسید: دنبال جایی می گردید؟ می توانم کمکی بکنم؟ ما هم آدرس را پرسیدیم. دقیق گوش داد، خیلی آرام و به صورت شمرده مراحل رسیدن به آدرس را به ما گفت. حتی با حرکت دست دقیقا شکل مسیر را برای ما رسم کرد، و بعد هم چند قدمی به همراه ما آمد که مطمئن شود درست می رویم. هنوز چند قدمی دور نشده بودیم که دوستم گفت «یک ام آی تی ای تیپیکال بود». گفتم منظورت چیه؟ گفت جالب است که خیلی از آدمهایی که در محیط دانشگاه ام آی تی تحصیل یا کار می کنند، ناخودآگاه آدمهایی متواضع، دقیق، با نگاه خیلی سیستماتیک و کاربردی می شوند. هیچکدام از این موضوعات را به صورت رسمی نه مطالعه می کنند و نه دوره ای برای آن می گذارنند.
این مثالی از تکنیک یادگیری اسمزی (Osmosis) است. بیش از نیمی از یادگیری های ما به صورت ناخودآگاه و در اثر نوعی الگوبرداری عمیق و درونی سازی آن از محیط اطرافمان شکل می گیرد. درست مانند یک اسفنج که وقتی در یک مایع قرار گیرد، به دلیل خاصیت اسمزی، مایع را به خودش می کشد. ما هم وقتی با آدمهای مودب معاشرت می کنیم ناخودآگاه مودب می شویم، وقتی با همکارانی که تفکرات عمیق تر دارند تعامل می کنیم ناخودآگاه دیدگاه مان به مسائل عمیق تر می شود و زمانی که با آدمهای پرتلاش و عملگرا حشر و نشر داریم ناخودآگاه پرتلاش تر می شویم.

این مکانیزم یادگیری چند ویژگی جالب دارد:

1. بدون تلاشِ محسوس صورت می گیرد (Effortless Learning): به همین دلیل هم جذاب است و هم بسیار موثر. نیازی به برنامه ریزی دقیق و یا توجه خاص یا حتی گامهای مشخصی ندارد.
2. می تواند بسیار عمیق باشد (Deep learning) چراکه تا عمیق ترین لایه های ادراکی و عملی و احساسی ما را درگیر می کند. درست بر خلاف یادگیری در کلاس درس که صرفا از مسیر انتقال اطلاعات ذهنی انجام می شود.
3. نوعی یادگیری اجتماعی ست (Social Learning) یعنی بر اساس تعاملات روزمره و نزدیک با سایر افراد و مخصوصا همکاران است. از این جهت ملاحظات و پیچیدگیهایی که در ارتباط بین استاد و شاگرد هست در این مکانیزم یادگیری وجود ندارد.

تحلیل حرفه ای

1. منابع یادگیری اسمزی ما کدامند؟ چه بخواهیم و چه نخواهیم همواره مکانیزم یادگیری اسمزی در حال فعالیت است و ما به صورت ناخودآگاه در حال الگوبرداری از افراد نزدیک به خودمان هستیم. گام اول این است که بدانیم اسفنج ما در چه محیطی قرار دارد؟ آیا این محیط منابع مناسب برای حرفه ای شدن را در اختیار ما قرار می دهد؟
2. سه نفر کلیدی محیط حرفه ای خود را با دقت انتخاب کنیم. محیط حرفه ای ما شامل افراد زیادی ست اما بعضی از آنها نقشی کلیدی تری دارند چراکه ما تعاملات بیشتری با آنها داریم. سه نفری که بیش از همه در محیط کار و فعالیت حرفه ای با ما ارتباط دارند بیشترین تاثیر را در یادگیری های اسمزی ما دارند. انتخاب و گماشتن دقیق این سه نفر تاثیری بسیار اساسی در حرفه ای شدن ما دارد.