انواع سیستم

انواع سیستم

یک مدل، نمایشي ساده و ایده آل مربوط به بخشی از دنیای واقعی است. مدل، سیستم را قابل فهم می سازد.

تنظیم یک متغیر در یک مدل، سیستم را به واکنش واداشته و اجازه می دهد که تغییرات احتمالی را در خروجی پیشگویی کنید. مدل ها با درجه های متنوع و گوناگون بطور انتزاعی طراحی شده اند و انواع آن از مدلهای ذهني به فيزيكي و كامپيوتري مرتب شده اند. براي درک مدل سیستم ها، اول باید انواع سیستم را بشناسیم.

انواع سیستم و تهيه مدل آن ها به روش هاي متفاوت وجود دارند كه ما تصمیم داریم تئوری سیستم را با سیستم موجود در یک رودخانه نمایش دهیم.

رودها با ویژگی خاصشان، نه تنها عوامل فرسایش هستند بلکه رسوب تولید شده از اين فرسایش را نيز پس از توقف در همان جا ته نشین می نمايند. سیستم های رودخانه خیلی پویا هستند. بعضی اوقات آن ها مقادیر زیادی از آب را حمل می کنند و در مواقع دیگر تقریباً خشک هستند. آن ها مانند یک شبکه با اتصال دو یا سه رود، یک رودخانه بزرگتر را تشکیل می دهند یک سیستم رودخانه ای ممکن است ترکیبی از چندین نوع سیستم باشد.

سیستم های مارفولوژیک (ریخت شناسی) : (MORPHOLOGICAL SYSTEMS)

این نوع از سیستم ها براساس روابط ساختاری شان تعریف شده اند.

یک نقشه، ساختار یک مکان جغرافیایی را نشان می دهد. یک نقشه مکان نگاری نیز یک مدل از تغییرات زمین در مکان داده شده می باشد. همچنین یک چارت سازمانی به شما ترکیب و ساختار یک سازمان را می گوید. این ها شاید بتوانند اجزاء به هم متصل شده را نشان دهند اما هنوز تصویر ناچیزی از جریان یا پایداری سیستم را نمايش مي دهند.

از منظر مارفولوژی (ریخت شناسی) جوی ها و رودخانه ها از آنالیز جریان های جاری در آن ها (STREAM ORDERS) و ویژگی های قابل اندازه گیری نظیر شیب کانال، تعداد کانالها و محیط و شکل و غیره تعريف مي شوند.

سیستم های آبشاری : (CASCADING SYSTEMS)

در این گونه سیستم ها، زير سیستم ها، عملکردی مرتبط با هم داشته بطوری که خروجی یکی از آن ها ورودی دیگری می شود.

گردش متوالی جرم و انرژی در میان چندین زير سیستم بصورت یک آبشار معرفی شده که رودخانه ها نمونه ایی از سیستم باز آبشاری می باشند.

سيستم فرآیند پاسخ : (PROCESS RESPONSE SYSTEMS)

تمرکز در این سیستم صرفاً جريان نبوده بلکه بر روي پويايي کل سیستم می باشد، جرم (آب، رسوب) و انرژی (حرکت آب در رودخانه) هر دو از طریق سیستم، رو به پایین جریان می یابند اگرچه این ها به صورت های گوناگون و عجیبی جریان می یابند و واکنش هاي متفاوتي نیز با توجه به تفاوت رودخانه و نوع جریان ها وجود خواهد داشت.

چه مقدار و چه وقت جريان هاي مواد و انرژي، بزرگ هستند؟  واکنش سیستم در مقابل جریان های قوی و ضعیف چیست؟

در چارچوب سیستم هاي رودخانه یک رودخانه بالغ در وضعیت مدرج خواهد بود این بدین معنی است که رودخانه به یک تعادل با مقادیری از آب و رسوبات كه به نوعي تغذیه شده به آن دست یافته است.

یک رودخانه جوان از طریق فرآیند فرسایش قصد دارد به وضعیت رودخانه بالغ دست یابد و واکنش متفاوتی نسبت به یک رودخانه بالغ خواهد داشت. رودخانه جوان همچنین دارای شیب تندتر و مارفولوژی (ریخت) و قیافه متفاوت است.

سیستم های هوشمند: (INTELLIGENT SYSTEMS)

این جایی است که بشر تئوری سیستم ها را کشف  و در عمل آن را بکار گرفت. هر سیستم تحت کنترل انسان را می توان یک سیستم هوشمند نامید. زیرا هوش انسان ارتباط مستقیم با پویایی و نتیجه دارد. حتي در چارچوب سیستم رودخانه، تعدادی از کنترل ها، هوشـمند تر از دیگران هستند. ساختن مانع یا سـد بنــد برای کاهش طوفان یا سیل، خوب و هوشمندانه باید در نظر گرفته شود در صورتی که عریان نمودن زمین از پوشش گیاهی باعث فرسایش خیلی سریع خاک و اغلب اوقات سیل می شود که دقیقاً این مورد روش هوشمندی نمی باشد.

هر دوی آن ها نتیجه هوش انسان می باشند اما معنی آن، این نیست که نتیجه خوب است. با این وجود تعدادی از سیستم های رودخانه مخصوصاً در کشورهای مدرن و در حال توسعه می توانند بعنوان یک سیستم کنترل کننده هوشمندانه آبشاری یا فرآیند پاسخ سیستم در نظر گرفته شوند.

سیستم های بیولوژیکی : (BIOLOGICAL (ECO) SYSTEMS)

در پایان ما به ذکر سیستم های بیولوژیکی نیازمندیم. با منطقی که جنگل های استوایی آمازون یک سیستم بیولوژیکی استف یک رودخانه نمی تواند یک سیستم بیولوژیکی باشد.

در حقیقت در هر نظام یک سیستم با ترکیب مشخصی از ماده و انرژی وجود دارد که همین حقیقت نیز برای انسان ها و نظام های کوچک صدق می کند.

وقتی تعدادی از نظام ها به صورت گروهی وظائف یک سیستم اکولوژی (بوم شناختی) را شکل می دهند آن اکوسیستم نامیده می شود و نهایتاً زمین را می توان به عنوان یکی از این نظام های زنده در نظر گرفت این همان تئوری گایا (GAIA) از جیمز لاولاک (JAMES LOVELACK) می باشد.

او بحث می کند که حیات بر روی زمین، باعث تنظیم سیستم موجود در نباتات بر اثر ترکیب گازها در اتمسفر شده (بشرط عدم کنترل آن ها) که از این طریق نیز درجه حرارت این سیاره تنظیم می گردد.

حیات بر روی زمین صرفاً زندگی موجودی طفیلی بر روی توده ای از صخره های سنگ نیست، بلکه شامل همه فرآیندهای سیستمی زمین بوده که زير سيستم ها در تنظیم یکدیگر شرکت و همکاری دارند.

(این مباحث عمدتاً از  کتاب تئوری سیستم ها از کریستوفرسون (صفحه 4 تا 12) برگرفته شده است.)