سيستم چيست؟

سيستم چيست؟

واژه «سيستم» از علوم دقيقه به ويژه فيزيك به علوم اجتماعي راه يافته است. فيزيك با ماده، انرژي، حركت و نيرو سرو كار دارد كه همگي قابل سنجش بوده، از قوانيني معين پيروي مي كنند.

به همين دليل در فيزيك «سيستم» را با واژگاني بسيار دقيق و در قالب يك مدل رياضي –كه بر وجود روابط معيني ميان متغيرها دلالت دارد – تعريف مي كنند. به هر حال در علوم اجتماعي كه با متغيرهائي بسيار پيچيده تر و اغلب چند بعدي سرو كار دارند اين نوع تعريف كاربرد كمتري دارد.

تعريف كاربردي

تعريفي كه دراين جا ارائه مي شود يك تعريف كاربردي است. با وجود آن كه اين تعريف غيركمي است ولي مانند آن چه كه در علوم دقيقه مطرح مي شود تعريفي كاملاً دقيق و جامع است :

«سيستم، مجموعه اي از اجزاء و روابط ميان آن هاست كه توسط ويژگي هائي معين به هم وابسته يا مرتبط مي‌شوند و اين اجزاء با محيطشان يك كل را تشكيل مي دهند».

اين تعريف دو ويژگي دارد :

• 1)  به اندازه كافي جامع است و كاربرد گسترده اي دارد،
• 2)  به اندازه كافي ژرف نگري دارد به گونه اي كه همه عناصر لازم براي تمييز و شناسائي سيستم ها را معرفي كند.

تعريفي ديگر

بنابر تعريفي ديگر، سيستم مجموعه اي است از اجزاي به هم وابسته كه به علت وابستگي حاكم بر اجزاي خود كليت جديدي را پديد آورده‌اند. اجزاي سيستم ضمن برخورداري از ارتباطاتي كنشي و واكنشي از نظم و سازمان خاصي پيروي مي نمايند و در جهت تحقق هدف هاي معيني كه دليل وجودي سيستم است فعاليت مي كنند.

سه ويژگي اصلي :

مفهوم كليت، روابط متقابل بين اجزا و وجود هدف.

به عبارت ديگر زماني كه اين سه مشخصه اساسي در كنار همديگر قرار گيرند اطلاق واژه «سيستم» به هر موجوديتي امكان پذير مي شود.

بايد توجه داشت كه به طور كلي سيستم ها ما را احاطه كرده اند. ما محيط بر سيستم‌ها و نيز محاط در آن ها هستيم.

با نگاهي دقيق به هستي و با تعمقي در خود و در غير با نمونه هاي بي شماري از سيستم ها مواجه مي شويم. وجود هر يك از ما سيستمي است كه از اجزائي مرتبط با يكديگر تشكيل شده است و براي دستيابي به هدفي، مسيري را مي‌پيمايد.

در درون ما سيستم هائي با قلمروهائي متفاوت وجود دارند كه هر يك با نظم و سازمان مشخصي فعاليت مي كنند و براي ادامه حيات ما به هستي خود ادامه مي دهند. ما نيز كم وبيش به همين ترتيب در زمره يك جزء ازطريق ارتباطاتي‌كه باديگراجزا‌‌ء برقرار مي‌كنيم براي هستي سيستم‌هاي ديگردرتلاش هستيم.

نمونه هائي از سيستم ها :

سيستم ها بي شمارند. در اين جا به عنوان نمونه به چند نوع از آن ها اشاره مي كنيم ؛

ملكول ها، سلول ها، نبات ها، حيوانات، انسان ها، جوامع، ماشين ها و ديگر نظام هاي مكانيكي،‌ منظومه هاي كيهاني، نظام‌هاي اجتماعي،‌سياسي، ‌اقتصادي و فرهنگي، سيستم اطلاعات، رايانه يا كامپيوتر، نظام هاي توليدي، ‌آموزشي،‌تامين اجتماعي،‌خدمات درماني، ‌ارتباط جمعي و رسانه هاي همگاني،‌ نظام هاي حقوق و دستمزد، مالي، ‌بازنشستگي، ‌ارزشيابي كار كاركنان، كنترل، بايگاني،‌خطي كه با آن مي نويسيم، زباني كه با آن تكلم مي كنيم و بسياري از نمونه هاي ديگر.