برنده جایزه نوبل: من اگر چوب جادو داشتم

پژوهشگران آزمایش جالبی انجام دادند. در چند نوبت دانشجویان سال آخر حسابداری را در قالب تیم های دو نفره تقسیم کردند و از آن ها خواستند براساس اطلاعاتی که در اختیار عموم است، چند شاخص مشهور مالی مثل سود خالص را تخمین بزنند. همچنین از آن ها خواسته شد میزان اطمینان از تخمین هایشان را مشخص کنند. متوسط شرکت کنندگان در پاسخنامه ابراز کردند پاسخ هایشان 95 درصد دقت دارند. اما جالب این جاست که وقتی پاسخ ها بررسی شد، تنها در 7 درصد مواقع منطبق با واقعیت بود!زمانی که افراد می خواهند ازدواج کنند اگر از آن ها بپرسید آیا زندگی شما به طلاق می کشد، بالای 90 درصد می گویند خیر. اما وقتی به آمارها نگاه می کنید نشان می دهد که همین افراد کمتر از 60 درصد ازدواج شان پایدار می ماند (حالا طلاق های عاطفی به کنار). این اختلاف وحشتناک میان پیش بینی و واقعیت از کجا ریشه می گیرد؟ همه ما چه خانه دار باشیم چه استاندار چه ارتشبد باشیم چه سرباز صفر، با مقوله قضاوت و تصمیم گیری مواجهیم. بنابراین بسیار مهم است که بدانیم کجاها در معرض خطا هستیم.

دانیل کانمن، استاد دانشگاه پرینستون و نوبلیست اقتصاد می گوید اگر یک چوب جادو داشتم، اولین خطای شناختی که در خودم ریشه کن می کردم، اعتماد به نفس بیش از حد بود! نتایج تحقیقی که خود کانمن انجام داده است می گوید وقتی افراد پاسخ پرسشی یا تصمیمی را با 99 درصد اطمینان می دهند، در 40 درصد موارد کاملا اشتباه می کنند! وقتی فکر می کنیم که باهوش ترینیم و همیشه بهترین تصمیم را می گیریم، یا حتما در کاری موفق می شویم، متاسفانه به احتمال زیاد اشتباه می کنیم!دانیل کانمن خود نیز از این خطا به دور نیست. او صادقانه به این مورد اعتراف می کند: زمانی که داشتم با تیمم روی یک کتاب کار می کردم، در ابتدای پروژه از اعضای تیم پرسیدم که هر کدام بگویید چقدر طول می کشد تا نسخه اولیه کارتان را آماده کنید؟ همگی حتی خودم تخمین زدیم که بین 18 تا 30 ماه طول می کشد. بعد کانمن از یکی از افراد تیم که در تعداد زیادی پروژه مشابه مشارکت داشته بود می پرسد، براساس تجربه های قبلی ات معمولا چقدر طول می کشد تا چنین پروژه ای انجام شود؟ می گوید راستش 40 درصد اعضای تیم معمولا اصلاً کارشان را تمام نمی کنند و چنین پروژه ای زودتر از 7 سال به پایان نمی رسد!

تجویز راهبردی:

اسکات پلوس، روانشناس اجتماعی می گوید خطای اعتماد به نفس بیش از حد، فراگیرترین و مخرب ترین خطای شناختی است که انسان را قربانی خود می کند. اما به راستی چه می توان کرد؟

۱. راستش را بخواهید ما خیلی وقت ها به تجربه های گذشته بی تفاوتیم و گرفتار خطایی به نام نگرش به درون اغراق آمیز می شویم. یعنی اینکه من خیلی متفاوتم. دیگران اگر دچار مشکل شدند من نمی شوم چون داستان من متفاوت از دیگران است. وقتی کوچک هستیم، فکر می کنیم پدر و مادرمان همیشه اشتباه فکر می کنند یا اشتباه متوجه می شوند، اما الان می فهميم که تجربه چیزی بیشتر از یادآوری خاطرات تلخ و شیرین گذشته است. تجربیات گذشته خود را در دو چیز نشان می دهد: یکی در قلب آمارها و دیگری در مغز خبرگان، آن ها کسانی هستند که رویای آینده ما خاطرات گذشته آنان است. پس بد نیست آمارهای و تجربیات کشورهای دیگر/سازمان های دیگر/زندگی های دیگر را مرور کنیم. ایرادی ندارد اگر راهی متفاوت از آنان را برگزینیم اما به شرط آن که تجربه ها را مرور کرده باشیم.

۲. برای شکست هم برنامه ریزی کنیم. یعنی بگوییم احتمالا ما در زندگی مشترک خوشبخت خواهیم شد، اما اگر زندگی مشترک به کام مان نشد چه؟ اگر سرمایه گذاری مان به نتیجه نرسید چه؟ اگر در سازمان مان به سقف شیشه ای خورديم چه؟ در این حالت شما موفقیت را مفروض گرفته اید (برای اینکه خیلی به شما فشار نیاید) اما برای شرایط متفاوت (سناریوهای دیگر) نیز برنامه دارید. بگذارید دو مثال بزنم. چندین سال پیش دختر و پسری عاشق شدند و دختر مهریه خود را هزار بوسه تعیین کرد. کارشان متاسفانه به طلاق کشید. دختر می گفت که مهریه ام را بخشیدم و پسر می گفت که نه من باید مهریه را تا ریال آخر ادا کنم. در زمان عاشقی دختر هیچ احتمالی برای شکست (طلاق) قائل نشده بود وگرنه هیچگاه چنین پیشنهادی نمی داد. زمانی که در موسسه مالی اعتباری با 28% نرخ سود سپرده گذاری می کنم باید از خودم بپرسم اگر همیشه چیز طبق برنامه پیش رفت که نوش جانم! ولی اگر این موسسه نتوانست به تعهداتش عمل کند چه؟

خداوند در کتاب آسمانی فرموده است هیچ کس نمی داند فردا چه خواهد شد، بنابراین بیاییم اندکی معقول تر عمل کنیم، بیشتر تاریخ بخوانیم و تجربیات گذشته را در قلب آمارها و در مغز خبرگان مرور کنیم و بهترین ها را هدف گیری کنیم و خود را برای بدترین ها نیز آماده کنیم.